Mapa

Opis:	Przeciętny człowiek: – O, coś nalepione na ścianie. No tak, jakaś stara mapa, chyba kolejowa – logiczne, w końcu jestem w starym wagonie. Nic ciekawego, idę dalej. Dwie sekundy życia zmarnowane. Ja: – Granice Polski na mapie wyraźnie powojenne, ale który dokładnie to mógł być rok? Pomyślmy… * Historia rodzinna, ale nie tylko, każe mi zwrócić uwagę najpierw na Śląsk Cieszyński i Zaolzie. Jak wynika z mapy („Cieszyn Zachodni” – nadana po aneksji w 1938 r. nazwa obecnej stacji Český Těšín, polska pisownia Karwiny…), w czasie jej powstania przynależność tego ostatniego nie była jeszcze rozstrzygnięta. (W 1945 r. doszło na tym tle do poważnego sporu polsko-czechosłowackiego: polskie władze odtwarzały przedwojenną administrację za Olzą i popierały manifestacje Polaków z Czeskiego Cieszyna, domagających się przyłączenia go z powrotem do Polski. Czesi w rewanżu zajęli w pewnym momencie pograniczne skrawki… Kotliny Kłodzkiej!) O tym, że Zaolzie przypadnie Czechom, a Kłodzko – Polakom, zadecydował Stalin – ale w ostateczny sposób południową granicę Polski wytyczono dopiero 5 lat po jego śmierci, traktatem z 13 czerwca 1958 r. No, to mamy pierwszą orientacyjną granicę czasową – i wstępne datowanie w przedziale 13 lat (1945-1958). * Spójrzmy na południowy wschód. 15 lutego 1951 dokonano polsko-radzieckiej wymiany granicznej. W zamian za m. in. Krystynopol, czyli dzisiejszy ukraiński Czerwonohrad (na mapie jeszcze w granicach Polski), ZSRR przekazał RP (nie, wtedy jeszcze nie „PRL”!) m. in. Ustrzyki oraz Krościenko (tymczasem na mapie linia z Zagórza na wschód kończy się wcześniej, bo w Olszanicy). Czyli później niż w 1951 r. mapy nie wydrukowano. * To może chociaż przebieg granicy zachodniej był już wówczas pewien? No nie bardzo. Sposób, w jaki zaznaczono linie lokalne na zachód od Szczecina, sugeruje, że i tu strona polska liczyła jeszcze na jakieś nabytki kosztem Niemiec (a właściwie – kosztem radzieckiej strefy okupacyjnej, bo po kapitulacji III Rzeszy państwo niemieckie na kilka lat przestało istnieć). Bo i czemu nie, skoro w samym 1945 r. co najmniej dwa razy zmieniały się decyzje co do przynależności samego Szczecina? (Zresztą i w dawnych Prusach Wschodnich nie wszystko jeszcze było przesądzone: wewnątrz granic Polski widzimy choćby Frydląd, który w rzeczywistości stał się Prawdinskiem w Obwodzie Kaliningradzkim.) Granica między Polską a (już wówczas) NRD została formalnie ustalona dopiero 6 lipca 1950 r. w tzw. układzie zgorzeleckim. To zwęża nam przedział czasowy o kolejny rok. * Ale tuż po wojnie działo się przecież w Polsce znacznie więcej, niż tylko ustalanie granic. Równolegle z wieloma innymi, bardziej lub znacznie mniej sympatycznymi, wydarzeniami i procesami trwała odbudowa kraju ze zniszczeń – czego ślady na mapie są wyraźne. Jedynym zaznaczonym w Warszawie mostem kolejowym przez Wisłę jest ten przy Dworcu Gdańskim (zapewne prowizoryczny, bo obecny Most Gdański oddano do użytku dopiero w roku 1959). Linię przez Śródmieście, wraz z położonym na niej mostem średnicowym, otwarto po odbudowie 23 czerwca 1949 r. Mamy więc kolejną cezurę. * Rzut oka nieco bardziej w dół: co widzimy między Tomaszowem Mazowieckim a Radomiem? Ano – nic. Dlaczego to ważne? Dlatego, że łącząca dziś oba miasta linia nr 22, której budowę rozpoczęli jeszcze Niemcy podczas okupacji, była pierwszą nową linią kolejową oddaną do użytku po wojnie. Uruchamiano ją w dwóch etapach: 9 maja 1948 r. (czyżby data znacząca?) otwarto odcinek Tomaszów – Drzewica, a 9 stycznia 1949 r. – resztę trasy. Czyli widełki czasowe kurczą się z początkowych 13 lat do 3. * Po objęciu kontroli nad Warmią i Mazurami polska administracja starała się – daleko nie zawsze w szczęśliwy sposób… – podkreślać i ugruntowywać polski charakter nowych nabytków. Jednym ze środków były oczywiście zmiany nazw miejscowości. Trzy z nich przemianowano na cześć XIX-wiecznych krzewicieli polskości na tych ziemiach. 4 marca 1946 r. Łuczany (dawne niemieckie Lötzen) stały się oficjalnie Giżyckiem. 7 maja tego samego roku Rastębark (Rastenburg) zmienił się w Kętrzyn, a Żądzbork (Sensburg) – w Mrągowo. Wszystkie te nazwy widnieją na mapie już w nowym brzmieniu. * Werdykt: mapę opracowano najwcześniej w roku 1946, najpóźniej zaś – w 1948. Dokładniejsze datowanie wymagałoby dogłębnej analizy reszty sieci kolejowej. Byłoby to możliwe, ale trudne – również dlatego, że autor nie ustrzegł się błędów (czołowe dworce Warszawa Główna i Warszawa Wileńska przedstawione jako stacje węzłowe; brak istniejącej już wtedy linii przez Olechów w węźle łódzkim; linia Botkuny – Żytkiejmy zaznaczona jako przejezdna, choć dostępne źródła mówią o jej rozkradzeniu przez Armię Czerwoną już w latach 1944-1945...). * A co jest w tym wszystkim wisienką na torcie? Ano to, że – historycznie rzecz biorąc – taka mapa nie miała w ogóle prawa wisieć tu, gdzie wisi teraz. Zdjęcie wykonałem bowiem w ubiegły weekend w jednym z wagonów 43A/102A (darujcie, ale za nic nie przypominam sobie, w którym!), tworzących skład pociągu historycznego „Transwersalny” Nowy Sącz – Chabówka. Wagony z tej rodziny – popularne „ryflaki” – zaczęto produkować dopiero w roku 1957. Zapewne podczas odnawiania wnętrza zabytkowego pojazdu (wykonanego zresztą, według mnie, z dużą dbałością o szczegóły) ktoś przez pomyłkę przykleił na ścianie nie tę mapę, co trzeba – dając mi tym samym niezamierzenie pretekst do napisania tych oto z górą 5 tysięcy znaków, o które nikt nie prosił ;) Autorem mapy – jak wynika z podpisu na dole – jest M. Foryś. Dla Internetu to człowiek-tajemnica: nie wiadomo nawet, jak miał (lub miała) na imię. Znalazłem tylko jego (jej?) nazwisko wśród twórców „Kieszonkowego Atlasu Turystycznego”, wydanego w podobnym okresie, bo w roku 1947. EDIT: jak słusznie zauważył SzK, Frydląd oraz kilka innych miejscowości znalazło się definitywnie po stronie radzieckiej (wskutek samowolnego przesunięcia granic przez ZSRR) już w 1946 r. I to właśnie ten rok jest najbardziej prawdopodobnym rokiem wydania mapy.
Autor zdjęcia:	rczubinski
Słowa kluczowe:	mapa, mapa kolejowa Polski, historia, duchologia, lata 40., 1946
Kategorie:	kolej, Polska
Dostępność:	widoczne dla wszystkich
Data:	06.09.2022 22:09
Wyświetleń:	483
Data wykonania zdjęcia:	28 sierpnia 2022
Rozmiar pliku:	106.3 KB

EXIF:

Data utworzenia:

28.08.2022 10:25:33